Φθειρίαση – ψείρες της κεφαλής

Τα παιδία μας ξαναγυρίζουν στα σχολεία και ο πόλεμος με τις ψείρες ξαναφουντώνει. Η φθειρίαση βλέπετε, του τριχωτού της κεφαλής είναι μία λοίμωξη που δεν αφήνει ανοσία, ούτε έχει εμβόλιο (τουλάχιστον ακόμα) και πρέπει να βρισκόμαστε πάντα σε εμπόλεμη κατάσταση μαζί της.

Ευτυχώς ο «φθείρας της κεφαλής» δεν είναι φορέας νόσων όπως ο εξάδελφός του, δηλαδή ο «φθείρας του σώματος και  των ενδυμάτων» , ο οποίος είναι υπεύθυνος για τον πυρετό των χαρακωμάτων και τον εξανθηματικό τύφο που θέριζε τους φαντάρους στους πολέμους του προηγούμενου αιώνα και νικούσε ο στρατός με τις λιγότερες ψείρες.

Πάλι καλά εδώ μιλάμε για ευαίσθητα παιδιά και σχολικές αίθουσες και όχι για χαρακώματα και στρατεύματα και σίγουρα όταν μιλάμε για απλή φθειρίαση κεφαλής, όπως είναι οι περισσότερες περιπτώσεις, μιλάμε πιο πολύ για ενόχληση παρά για νόσο. Έλα όμως που αυτή η ενόχληση είναι τόσο πολύ ενοχλητική που σε.. αρρωσταίνει! Πράγματι, μιλάμε για νόσημα που αποτελεί πρόβλημα δημόσιας υγείας.

Η φθειρίαση οφείλεται σε παράσιτα που λέγονται φθείρες (στα νεοελληνικά ψείρες). Πρόκειται για παράσιτα θηλαστικών και πτηνών. Στον άνθρωπο παρασιτούν 3 είδη ψείρας του είδους άπτερα-ανόπλουρα:

1. Η ψείρα της κεφαλής
2. Η ψείρα του σώματος και των ενδυμάτων και
3. Η ψείρα του εφηβαίου.

Τα έντομα αυτά παρασιτούν μόνο στον άνθρωπο και για αυτό η μόλυνση γίνεται μόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Εμείς θα μιλήσουμε κυρίως για τη φθειρίαση της κεφαλής που είναι η συνηθέστερη και αφορά μεγάλους πληθυσμούς και κυρίως παιδιά. Η φθειρίαση του εφηβαίου εντάσσεται στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, ενώ η φθειρίαση του σώματος και των ενδυμάτων έχει , ευτυχώς, σχεδόν εκλείψει με την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των συνθηκών πολέμου ( εύχομαι να μην διαψευσθώ).

Η ψείρα είναι έντομο χωρίς φτερά και με 3 ζεύγη ποδιών που είναι έτσι διαμορφωμένα σαν δαγκάνες, ώστε να στερεώνονται γερά στις τρίχες. Το μέγεθος της είναι περίπου 3-4 χιλ., είναι ορατή  και χωρίς φακό και το θηλυκό είναι λίγο μεγαλύτερο από το αρσενικό. Έχει χρώμα σταχτόχρωμο έως γκριζωπό, το οποίο αλλάζει με το χρώμα των μαλλιών που κατοικεί ώστε να καμουφλάρεται. Κινείται σχετικά γρήγορα ώστε να διαφεύγει για αυτό και δεν τις βρίσκουμε εύκολα.

Για να ζήσει πρέπει να απομυζήσει αίμα 3 φορές τη ημέρα κατευθείαν από τα αγγεία του δέρματος με το ειδικά διαμορφωμένο ρύγχος της. Γεννά αυγά σταχτόχρωμα κάπως γυαλιστερά που λέγονται «κόνιδες» τα οποία προσκολλά σταθερά (με μία ουσία που εκκρίνει και λέγεται χυτίνη ) στην έκφυση της τρίχας κοντά στο δέρμα ώστε να εξασφαλίσει την θερμοκρασία για την επώαση. Τα αυγά επωάζονται σε 8 μέρες και το μικρό ψειράκι σε 10 μέρες γίνεται ώριμη ψείρα που αρχίζει να γεννά 4-10 αυγά την ημέρα. Ζει 1-2  μήνες και πεθαίνει αφήνοντας στο κεφάλι μας 40-300 αυγά η καθεμία. Θεωρείται πάντως ότι ο μέσος πραγματικός πληθυσμός ζωντανών ψειρών που ζει σε ένα μολυσμένο κεφάλι δεν είναι πάνω από δέκα ενώ βέβαια  οι κόνιδες μπορεί να είναι εκατοντάδες ή χιλιάδες. Μακριά από το δέρμα μια ψείρα ζει 2-3  μέρες και πεθαίνει ενώ μία κόνιδα μπορεί να επιβιώσει 8 μέρες αλλά όταν εκκολαφθεί δεν επιβιώνει χωρίς τροφή.

Η ψείρα της κεφαλής ζει και περιορίζεται σχεδόν πάντα στο τριχωτό της κεφαλής αλλά μερικές φορές σπανιότατα και στο γένειο και στις βλεφαρίδες. Τις αναζητάμε συνήθως στην ινιακή και στην οπισθοωτιαία χώρα καθώς και στα πλάγια των κροτάφων.

Η μετάδοση γίνεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο, τα ζώα δεν μας κολλάνε ψείρες.

Οι επιδημίες ξεκινούν από τα σχολεία και η μετάδοση γίνεται κυρίως με το παιχνίδι καθώς τα παιδιά ακουμπούν με τα κεφάλια τους ή με κοινόχρηστα είδη, όπως χτένες, σκουφιά, καπέλα, και ενώ, ας πούμε,  τα φυτώρια ψείρας είναι οι σχολικοί χώροι από εκεί μεταφέρονται στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.

Αφορά (λιγότερο) τους ενήλικες όλων των τάξεων και κοινωνικών στρωμάτων.

Επιδεινώνεται σε μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών όπως συμβαίνει σε ανώμαλες ιστορικές περιόδους, όπως πόλεμοι, μεταναστεύσεις κλπ.

Χειροτερεύει βέβαια από την έλλειψη καθαριότητας αλλά χωρίς  αυτό να είναι το μείζον αίτιο, καθόσον στην Ευρώπη και στην Αμερική είναι συχνότατη η φθειρίαση, ενώ στην μαύρη Αφρική σπανίζει.

Ο κνησμός της κεφαλής και της ράχης είναι το κυριότερο σύμπτωμα, και οφείλεται στο τσίμπημα των παράσιτων στο δέρμα για να τραφούν. Στα παιδιά στο σχολείο προκαλεί διάσπαση προσοχής και ανησυχία.

Ο έντονος ξεσμός μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο δέρμα και μολύνσεις με διόγκωση των λεμφαδένων της περιοχής. Αν διαρκεί πολύ καιρό δημιουργείται εκζεματοποίηση και κηριοποίηση της περιοχής, δηλαδή μόλυνση με μικρόβια και κυρίως σταφυλόκοκκο, οπότε η κατάσταση μετατρέπεται σε επικίνδυνη λοίμωξη.

Όσο πιο πρόσφατη είναι η φθειρίαση τόσο πιο κοντά στις ρίζες θα βρούμε ζωντανές κόνιδες. Γνωρίζοντας ότι η τρίχα μας μεγαλώνει 1,5 πόντο τον μήνα μπορούμε να υπολογίσουμε πόσο παλιά είναι η πρωτομόλυνση μετρώντας πάνω στην τρίχα την απόσταση από το δέρμα μέχρι τη κενή κόνιδα που μοιάζει με λευκό φυλλαράκι κολλημένο στον μίσχο της τρίχας.

Το παλαιότερο εντομοκτόνο φάρμακο DDT δεν χρησιμοποιείται πλέον διότι τα έντομα έχουν γίνει ανθεκτικά σε αυτό το φάρμακο. Η ανθεκτικότητα είναι ο κίνδυνος που παρουσιάζουν όλα τα φάρμακα στις επαναλαμβανόμενες θεραπείες.

Το βενζοιΪκό βενζόλιο χρησιμοποιείται όπως και στην ψώρα επαλείφοντας το δέρμα και τα μαλλιά για 8 ώρες και εν συνέχεια επαναλαμβάνοντας την επάλειψη μετά από 8 ημέρες, ώστε να έχουν εκκολαφθεί οι εναπομείνασες κόνιδες.

Το μαλαθείο είναι νευροτοξίνη και θεωρείται και φθειροκτόνο και ωοκτόνο, έχει όμως αρχίσει να αναπτύσσεται και σε αυτό αντοχή.

Η πυρεθρίνη φαρμακευτική δραστική ουσία που προέρχεται από το χρυσάνθεμο δεν είναι επαρκώς ωοκτόνο.

Το συνθετικό της όμως παράγωγο  περμεθίνη (η οποία είναι και λιγότερο τοξική 3 φορές από την ίδια την πυρεθρίνη) είναι το φάρμακο που προτιμάμε σε κρέμα 1-5% σε στεγνά μαλλιά για 10 λεπτά και εν συνέχεια λούσιμο, βέβαια απαραίτητα μία δεύτερη εφαρμογή σε 8 μέρες ώστε να εξοντωθούν οι εκκολαφθείσες κόνιδες.

Η φθειρίαση των βλεφαρίδων δεν πρέπει να θεραπεύεται με παρασιτοκτόνα φάρμακα αλλά με επάλειψη βαζελίνης 2 φορές την ημέρα για 8 ημέρες και αφαίρεση των φθειρών ή κονίδων με βουρτσάκι ή λαβίδα.

Ένας λόγος που το παράσιτο αποκτά ανθεκτικότητα στα παρασιτοκτόνα είναι η θεραπεία μόνο με αντιφθειρικό σαμπουάν, χωρίς να συνοδεύεται από αντίστοιχη συγχρόνως εφαρμογή λοσιόν σκόνης ή κρέμας του φαρμάκου, διότι η ποσότητα που περιέχουν τα σαμπουάν είναι ανεπαρκής για την εξόντωση των παρασίτων και καθιστά ανθεκτικό το παράσιτο στο φάρμακο αυτό σύμφωνα με το «ό,τι δεν μας σκοτώνει μας κάνει δυνατότερους» όπως συμβαίνει και με τους ανθρώπους. Αποστειρώνουμε τα ρούχα πλένοντάς τα στο πλυντήριο ή στεγνό καθαριστήριο και τα αντικείμενα που δεν πλένονται όπως κτένες κλπ, τα ψεκάζουμε με εντομοκτόνο.

Τα διάφορα σκευάσματα λοσιόν και σαμπουάν που κυκλοφορούν ευρέως στην αγορά για την φθειρίαση της κεφαλής των παιδιών είναι μείγματα βοτάνων που έχουν δράση χρήσιμη στο να δυσκολεύουν την ζωή των παρασίτων και να τα απομακρύνουν, δεν είναι όμως ούτε παρασιτοκτόνα για τις ψείρες και ούτε ωοκτόνα για τις κόνιδες.

Πρέπει να μην ξεχνάμε κάθε επιτυχής θεραπεία είναι νίκη σε μία μόνο  μάχη του πολέμου. Έχει όμως πολλές μάχες ο αντιφθειρικός πόλεμος αφού είναι βέβαιο ότι επειδή δεν αναπτύσσεται ανοσία στην ψείρα είναι πολύ πιθανές οι αναμολύνσεις που θα χρειάζονται πάλι θεραπεία.

Η γνώμη μας είναι ότι επειδή αποτελεί πρόβλημα δημόσιας υγείας το οποίο αφορά κυρίως μικρά παιδιά ή απροστάτευτους ευπαθείς ενήλικες θα πρέπει το ίδιο το κράτος να μεριμνήσει και να ενεργοποιηθεί στο έργο της εξάλειψης των φθειρών αναπτύσσοντας την ανάλογη ιατροκοινωνική υπηρεσία τουλάχιστον σε χώρους όπως σχολεία, οικοτροφεία, νοσοκομεία και διαφόρων τύπων στρατόπεδα και κοινόχρηστους χώρους και κυρίως όπου υπάρχουν παιδιά που ίσως να μην έχουν πάντοτε την απαιτούμενη μέριμνα από ενήλικες.